Müasir vəhhabiliyin banisi Muhəmməd ibn Əbdül-Vəhhabın nəslindən olan, dövrünün ən böyük vəhhabi alimlərindən hesab edilən Şeyx Əbdül-Lətif ibn Əbdür-Rəhman ibn Həsən ibn Muhəmməd ibn Əbdül-Vəhhab Davud ibn Circisə rəddiyyə verərkən yazır:
وقال الشيخ: سليمان بن سحمان، رحمه الله تعالى:
ورد علينا منك رسالة، تطلب فيها أن نكتب لك قصة الخوارج مستوفاة، من حين خروجهم على علي رضي الله عنه، إلى آخر ما كان من أمرهم؛ فقد ذكر ذلك شيخنا، الشيخ: عبد اللطيف، في رده على داود بن جرجيس، وهذا نص ما ذكر، وبه الكفاية.
قال رحمه الله: إنه لما اشتد القتال يوم صفين، قال عمرو بن العاص، لمعاوية بن أبي سفيان، هل لك في أمر أعرضه عليك، لا يزيدهم إلا فرقة؟ قال: نعم؛ قال: نرفع المصاحف، ثم نقول لما فيها:هذا حكم بيننا وبينكم. فإن أبى بعضهم أن يقبلها، رأيت فيهم من يقول ينبغي لنا أن نقبلها، فتكون فرقة فيهم، فإن قبلوا، رفعنا القتال عنا إلى أجل.
فرفعوا المصاحف بالرماح، وقالوا: هذا كتاب الله بيننا وبينكم؛ من لثغور الشام بعد أهله؟ من لثغور العراق بعد أهله؟ فلما رآها الناس، قالوا: نجيب إلى كتاب الله.
فقال لهم علي: عباد الله، امضوا على حقكم وصدقكم، فإنهم ليسوا بأصحاب دين، ولا قرآن، أنا أعلم بهم منكم، والله ما رفعوها إلا خديعة، ووهناً ومكيدة؛ قالوا: لا يسعنا أن ندعى إلى كتاب الله فنأبى أن نقبله؛ وقال لهم علي: إنما أقاتلهم ليدينوا بحكم الكتاب، فإنهم قد عصوا الله ونسوا عهده.
قال له مسعر بن فدكي التميمي، وزيد بن حصين الطائي، في عصابة من القراء: يا علي: أجب إلى كتاب الله إذا دعيت إليه، وإلا دفعناك برمتك إلى القوم، أو نفعل بك كما فعلنا بابن عفان؛ فلم يزالوا به حتى نهى الناس عن القتال.
ووقع السباب بينهم وبين الأشتر وغيره، ممن يرى عدم التحكيم، فقال الناس: قد قبلنا أن نجعل القرآن بيننا وبينهم حكماً.
فجاء الأشعث بن قيس إلى علي، فقال: إن الناس قد رضوا بما دعوهم إليه من حكم القرآن، إن شئت أتيت معاوية، قال علي: ائته.
فأتاه فقال: لأي شيء رفعوا المصاحف؟ قال: لنرجع نحن وأنتم إلى ما أمر الله به في كتابه تبعثون رجلاً ترضون به، ونبعث رجلاً نرضى به، فنأخذ عليهما أن يعملا بما في كتاب الله لا يعدوانه، فعاد إلى علي فأخبره، قال الناس: قد رضينا.
قال أهل الشام: رضينا عمرو بن العاص، وقال الأشعث وأولئك القوم الذين صاروا خوارج: رضينا بأبي موسى الأشعري، فراودهم على غيره، وأراد ابن عباس، قالوا: والله لا نبالي، أنت كنت حكمها أم ابن عباس، ولا نرضى إلا رجلاً منك، ومن معاوية سواء وأبوا غير أبي موسى فوافقهم علي كرهاً وكتب كتاب التحكيم
Şeyx Süleyman ibn Səhmanın məktubu:
“Səndən [məktubu göndərən şəxsə müraciətlə] bizə bir məktub çatdı. Məktubda xəvaricin hadisəsini tam şəkildə - Əli ibn Əbu Talibə qarşı çıxdıqları vaxtdan son anlarına qədər - sənə yazmağımızı istəmisən. Bizim şeyximiz şeyx Əbdüllətif, Davud ibn Circisə rəddiyyə verərkən istədiyin şeyi yazmışdır. Burada onun yazısını qeyd edirəm, o, kifayət edər. Şeyx Əbdüllətif yazır:
Siffin günü döyüş qızışdıqda, Əmr ibn As Müaviyə ibn Əbi Süfyana dedi: “İstəyirsən sənə onların arasına təfriqə salan bir şey deyim?” Müaviyə dedi: “Bəli”. Dedi: “Quran kitablarını qaldıraq və “bizimlə sizin aranızda bu hakimdir”, - deyək. Onların bir hissəsi bunu qəbul etməsə də, digər hissəsi qəbul edəcək. Bununla onlar arasında təfriqə düşəcək..”.
Beləliklə, Quranları qaldırdılar və dedilər: “Bu, bizimlə sizin aranızda Allahın kitabıdır. Şamın sərhədlərini onun camaatından daha çox kim qorumağa layiqdir? İraqın sərhədlərini onun camaatından daha çox kim qorumağa layiqdir?”. Camaat Quranları görüncə dedilər: “Allahın kitabına qulaq veririk”.
Əli onlara dedi: “Ey Allahın bəndələri, öz haqq yolunuzdan ayrılmayın. Onlar nə din əhli, nə də Quran əhlidirlər. Mən onları sizdən daha yaxşı tanıyıram. Allaha and olsun, onlar o Quranları yalnız hiylə və kələk məqsədilə qaldırıblar.” Dedilər: “Bizi Allahın kitabına dəvət etsinlər, amma biz bu dəvətə cavab verməyək?! Mümkün deyil!”. Əli dedi: “Mən elə onlarla Allahın hökmünü qəbul etsinlər deyə döyüşürəm. Onlar Allaha üsyan edib, Onun əmrini unudublar”.
Misar ibn Fədəki ət-Təmimi, Zeyd ibn Huseyn ət-Tai və bir qrup qari Əliyə dedilər: “Ey Əli, səni Allahın kitabına (Allahın kitabını hakim etməyə) dəvət edirlərsə, qəbul et. Yoxsa səni onlara təhvil verərik, ya da İbn Əffanın başına gətirdiyimizi sənin də başına gətirərik.” Onlar o qədər belə danışdılar ki, Əli camaata döyüşü dayandırmağı göstəriş verdi.
Əştər və həkəmiyyətlə razı olmayan digər şəxslər ilə onlar arasında söyüş başlandı. Camaat, “Quranı özümüzlə onlar arasında hakim qərar verməyə qəbul edirik”, - dedilər.
Əşəs ibn Qeys Əlinin yanına gələrək dedi: “Camaat Quranı hakim qərar verməyi qəbul edirlər. İstəsən Müaviyənin yanına gedərəm.” Əli dedi: “Get”.
Əşəs gedib Müaviyəyə dedi: “Quranları nə üçün qaldırmısınız?”. Müaviyə dedi: “Siz də, biz də Allahın öz kitabında əmr etdiyi şeyə qayıdaq (müraciət edək, əməl edək) deyə. Siz də razı olduğunuz bir nəfər göndərin, biz də razı olduğumuz bir nəfər göndərək və o adamlardan Allahın kitabında yazılanlar əsasında danışıb müzakirə aparacaqları barədə əhd alaq.” Əşəs qayıdıb Əliyə məlumat verdi. Camaat dedi: “Biz razıyıq”.
Şamlılar dedilər: “Biz, Əmr ibn əl-Asın nümayəndə olmasını istəyirik”. Əşəs və sonradan xəvaric olan şəxslər isə, “biz də Əbu Musa əl-Əşərinin nümayəndə olmasını istəyirik”, - dedilər. Əli onlardan fikirlərini dəyişib, İbn Abbası nümayəndə seçmələrini istədi. Lakin onlar etiraz edib dedilər: “Allaha and olsun, bizim üçün sənin nümayəndə olmağınla İbn Abbasın nümayəndə olması arasında heç bir fərq yoxdur. Gərək səninlə Müaviyə arasında bərabər şəxslər nümayəndə ola”. Beləliklə Əbu Musadan başqasına razı olmadılar. Əli də istəməyərək (məcburi halda) onlarla razılaşdı həkəmiyyət sazişini imzaladı”.
“Əd-Dürərüs-səniyyə fil-əcvibətun-nəcdiyyə”, c.9, səh.212-214; nəşr ili: 1416/1995; təhqiq: Əbdür-Rəhman ibn Muhəmməd ibn Qasim əl-Asimi ən-Nəcdi
Nəticə:
1. Müaviyə, Əmr ibn əl-As və digər şamlılar nə din, nə də Quran əhli olublar.
2. Müaviyə və Əmr ibn əl-As Quranı Allah üçün və ya Quranın ehtiramı xatirinə deyil, hiylə, kələk və yalan məqsədiylə qaldırıblar. Beləliklə, öz məkirli oyunların alət etməklə Quranı təhqir ediblər.
3. İmam Əli (əleyhissəlam) həkəmiyyət sazişini məcburi – istəməyərək imzalayıb.