Əziz oxucu, bu kiçik məqalədə siz «Şeyxul-İslam» İbn Teymiyyənin sırf şiəyə cavab yazmaq xatirinə İmam Əli (ə.s)-ın barəsindəki səhih və mütəvatir rəvayətləri necə heç saydığının şahidi olacaqsınız. Hətta iş o yerə çatmışdır ki, İbn Teymiyyə məktəbinin nümayəndələrindən olan sələfi hədis ustadı Nasiruddin əl-Albani İbn Teymiyyənin sözləri qarşısında təəccübünü gizlədə bilməmiş və bu hədislərin səhihliyini isbat etmək üçün 14 səhifə yazı yazmalı olmuşdur.
فعلم انه لم يكن في غدير خم أمر يشرع نزل إذ ذاك لا في حق علي ولا غيره لا إمامته ولا غيرها. لكن حديث الموالاة قد رواه الترمذي وأحمد والترمذي في مسنده عن النبي صلى الله عليه وسلم انه قال: "من كنت مولاه فعلى مولاه". وأما الزيادة وهي قوله: "اللهم وال من والاه وعاد من عاداه..." الخ، فلا ريب انه كذب.
ونقل الأثرم في "سننه" عن احمد أن العباس سأله عن حسين الأشقر، وأنه حدث بحديثين: أحدهما: قوله لعلي: انك ستعرض على البراءة مني فلا تبرا. والآخر اللهم وال من والاه وعاد من عاداه. فأنكره أبو عبيد الله جدا، لم يشك أن هذين كذب. وكذلك قوله. أنت أولى بكل مؤمن ومؤمنة، كذب أيضا. وأما قوله: "من كنت مولاه فعلي مولاه" فليس هو في الصحاح، لكن هو مما رواه العلماء، وتنازع الناس في صحته، فنقل عن البخاري وإبراهيم الحربي وطائفة من أهل العلم بالحديث انهم طعنوا فيه وضعفوه، ونقل عن احمد بن حنبل انه حسنه كما حسنه الترمذي. وقد صنف أبو العباس بن عقدة مصنفا في جميع طرقه.
Bilindi ki, Ğədir-Xumda nazil olmuş şəri bir əmr yox idi. Çünki bu nə Əlinin, nə də digərinin haqqında, həmçinin nə onun, nə də başqa birinin imaməti haqqında deyildi. Lakin muvalah/vəlilik hədisini ət-Tirmizi və Əhməd b. Hənbəl rəvayət etmişdirlər. ət-Tirmizi öz hədis kitabında Peyğəmbərdən (s) muvalah/vəlilik hədisini - «Mən hər kimin mövlasyamsa, Əli də onun mövlasıdır» - rəvayət etmişdir. Lakin ona edilən «Allahım! Əlini dost tutana dost, düşmən tutana düşmən ol» əlavəsi yalandır.
əl-Əsrəm öz «Sünən»ində Əhməddən nəql edir ki, Abbasdan Huseyn əl-Əşqər haqqında soruşdular. O, iki hədis rəvayət etmişdir: Onlardan biri Peyğəmbərin (s) Əliyə dediyi «Səndən mənə qarşı bəraət etməyini (uzaqlaşmağını) istəyəcəklər, sən bəraət etmə», digər hədis isə «Allahım! Onu (Əlini) dost tutana dost ol, düşmən tutana sən də düşmən ol» hədisidir. Əbu Ubeydullah bu hədisləri ciddi şəkildə inkar edirdi. Şəkk yoxdur ki, bu iki hədis yalandır. Həmçinin Peyğəmbərin (s) "(Ya Əli,) Sən bütün mömin və möminələrdən övlasan" hədisi də yalandır. «Mən hər kimin mövlasyamsa, Əli də onun mövlasıdır» ifadəsinə gəldikdə isə bu, Səhihlərdə gəlməyib. Lakin bu, alimlər tərəfindən nəql edilən rəvayətlərdəndir. İnsanlar (alimlər) bu hədisin səhihliyi barədə ixtilaf etmişlər. Nəql edilmişdir ki, əl-Buxari, İbrahim b. əl-Hərbi və bir qrup hədis alimi bu hədisə irad tutmuş və onu zəif bilmişlər. Nəql olunub ki, ət-Tirmizi bu hədisi həsən bildiyi kimi Əhməd ibn Hənbəl də bu hədisi həsən bilmişdir. Əbul-Abbas ibn Uqdə bu hədisin bütün sənədləri barədə ayrıca bir əsər yazmışdır.
İbn Teymiyyə əl-Harrani, Minhac əs-sünnə ən-nəbəviyyə, c.7, s.319-320; 1406/1986; təhqiq: Muhəmməd Rəşad Səlim
Onlayn mənbə 1: islamicweb.com
Onlayn mənbə 2: islamport, 7/175
Kitabı yükləmək üçün: ÜNVAN
XX əsrin hədis ustadlarından olan Nasiruddin əl-Albani səhih hədisləri cəmlədiyi «Silsilə əhədis əs-səhihə» kitabında yazır:
" من كنت مولاه، فعلي مولاه، اللهم وال من والاه، وعاد من عاداه ".
ورد من حديث زيد بن أرقم وسعد بن أبي وقاص وبريدة بن الحصيب وعلي بن أبي طالب وأبي أيوب الأنصاري والبراء بن عازب وعبد الله بن عباس وأنس بن مالك وأبي سعيد وأبي هريرة.
1 - حديث زيد وله عنه طرق خمس:
الأولى: عن أبي الطفيل عنه قال: لما دفع النبي صلى الله عليه وسلم من حجة الوداع ونزل غدير (خم) ، أمر بدوحات فقممن، ثم قال: كأني دعيت فأجبت وإني تارك فيكم الثقلين أحدهما أكبر من الآخر: كتاب الله وعترتي أهل بيتي، فانظروا كيف تخلفوني فيهما، فإنهما لن يتفرقا حتى يردا علي الحوض، ثم قال: " إن الله مولاي وأنا ولي كل مؤمن ". ثم أخذ بيد علي رضي الله عنه فقال: " من كنت وليه، فهذا وليه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه ".
أخرجه النسائي في " خصائص علي " (ص 15) والحاكم (3 / 109) وأحمد (1 / 118) وابن أبي عاصم (1365) والطبراني (4969 - 4970) عن سليمان الأعمش قال: حدثنا حبيب بن أبي ثابت عنه وقال الحاكم: " صحيح على شرط الشيخين ".
قلت: سكت عنه الذهبي، وهو كما قال لولا أن حبيبا كان مدلسا وقد عنعنه.
لكنه لم يتفرد به، فقد تابعه فطر بن خليفة عن أبي الطفيل قال: " جمع علي رضي الله عنه الناس في الرحبة ثم قال لهم: أنشد الله كل امرئ مسلم سمع رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول يوم غدير خم ما سمع لما قام، فقام ثلاثون من الناس، (وفي رواية: فقام ناس كثير) فشهدوا حين أخذ بيده فقال للناس: " أتعلمون أني أولى بالمؤمنين من أنفسهم؟ " قالوا: نعم يا رسول الله، قال: " من كنت مولاه، فهذا مولاه، اللهم وال من والاه وعاد من عاداه ". قال: فخرجت وكأن في نفسي شيئا، فلقيت زيد بن أرقم، فقلت له: إني سمعت عليا يقول كذا وكذا، قال: فما تنكر، قد سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول ذلك له ". أخرجه أحمد (4 / 370) وابن حبان في " صحيحه " (2205 - موارد الظمآن) وابن أبي عاصم (1367 و 1368) والطبراني (4968) والضياء في " المختارة " (رقم - 527 بتحقيقي) .
قلت: وإسناده صحيح على شرط البخاري. وقال الهيثمي في " المجمع " (9 / 104) : " رواه أحمد ورجاله رجال الصحيح غير فطر بن خليفة وهو ثقة ". وتابعه سلمة بن كهيل قال: سمعت أبا الطفيل يحدث عن أبي سريحة أو زيد بن أرقم - شك شعبة - عن النبي صلى الله عليه وسلم به مختصرا: " من كنت مولاه، فعلي مولاه " . أخرجه الترمذي (2 / 298) وقال: " حديث حسن صحيح ".
قلت: وإسناده صحيح على شرط الشيخين.
....................................
وأخرج عبد الله بن أحمد في " زوائده على المسند " (1 / 118) عن سعيد بن وهب وزيد بن يثيع قالا: نشد علي الناس في الرحبة: من سمع رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول يوم غدير (خم) إلا قام، فقام من قبل سعيد ستة، ومن قبل زيد ستة، فشهدوا ... الحديث. وقد مضى في الحديث الرابع - الطريق الثانية والثالثة. وإسناده حسن، وأخرجه البزار بنحوه وأتم منه. وللحديث طرق أخرى كثيرة جمع طائفة كبيرة منها الهيثمي في " المجمع " (9 / 103 - 108) وقد ذكرت وخرجت ما تيسر لي منها مما يقطع الواقف عليها بعد تحقيق الكلام على أسانيدها بصحة الحديث يقينا، وإلا فهي كثيرة جدا، وقد استوعبها ابن عقدة في كتاب مفرد، قال الحافظ ابن حجر: منها صحاح ومنها حسان. وجملة القول أن حديث الترجمة حديث صحيح بشطريه، بل الأول منه متواتر عنه صلى الله عليه وسلم كما ظهر لمن تتبع أسانيده وطرقه، وما ذكرت منها كفاية.
....................................
إذا عرفت هذا، فقد كان الدافع لتحرير الكلام على الحديث وبيان صحته أنني رأيت شيخ الإسلام بن تيمية، قد ضعف الشطر الأول من الحديث، وأما الشطر الآخر، فزعم أنه كذب ! وهذا من مبالغته الناتجة في تقديري من تسرعه في تضعيف الأحاديث قبل أن يجمع طرقها ويدقق النظر فيها. والله المستعان.
«Mən hər kimin mövlasıyamsa, Əli də onun mövlasıdır. Allahım, ona dost olana dost, düşmən olana düşmən ol.»
Bu hədis Zeyd b. Ərqəm, Sad b. Əbi Vəqqas, Bureydə b. əl-Husəyb, Əli b. Əbi Talib, Əbu Əyyub əl-Ənsari, Bəra b. Əzib, Abdullah b. Abbas, Ənəs b. Malik, Əbu Səid və Əbu Hureyrədən varid olmuşdur.
1. Zeydin hədisi 5 yolla nəql edilmişdir:
Birincisi: Əbu ət-Tufeyl yolu ilə nəql edilir ki, Zeyd dedi: Peyğəmbər (s) Vida Həccindən dönərkən Ğədir-Xumda ayaq saxladı. Hündür ağacların altını süpürüb təmizləməyi əmr etdi. Ora süpürülüb təmizləndi. Sonra dedi: «(Ey müsəlmanlar!) Mən (haqq dərgahına) dəvət olunmaq və (bu dəvəti) qəbul etmək ərəfəsindəyəm. (Odur ki,) sizin aranızda biri digərindən daha böyük olan iki əmanət qoyub gedirəm: Allahın kitabı və itrətim, Əhli-beytim. Məndən sonra onlara necə davranacağınıza diqqət yetirin. Çünki onlar Hovuzun başında mənə yetişənədək heç vaxt bir-birindən ayrılmayacaqlar.» Sonra dedi: «Allah mənim mövlam, mən də hər bir möminin vəlisiyəm.» Sonra o, Əlinin r.a. qolundan tutub belə dedi: «Mən kimin vəlisiyəmsə, bu da onun vəlisidir. Allahım, ona dost olana dost, düşmən olana düşmən ol.»
(Bu hədisi) ən-Nisai Xəsais Əli kitabında (səhifə 15), əl-Hakim (3/109), Əhməd (1/118), İbn Əbi Asim (1365), ət-Təbərani (4969-4970) Süleyman b. əl-Aməşdən, o da Həbib b. Əbi Sabitdən təxric etmişdir. əl-Hakim dedi: «əl-Buxari və Müslimin şərtlərinə əsasən səhihdir.»
əz-Zəhəbi bu barədə sükut etmişdir. Onun dediyi kimidir, ancaq Həbib müdəllisdir və bunu «ananə» ilə rəvayət etmişdir. Lakin o, bu rəvayəti nəql edən tək ravi deyil. Həmçinin müvafiq olaraq Fətr b. Xəlifə də bunu Əbu ət-Tufeyldən onun belə dediyini nəql edib: Əli r.a camaatı Rəhbəyə (Rəhbə məscidinə) toplayıb onlara dedi: «Sizi and verirəm Allaha, Allah Rəsulunun (s) Ğədir-Xum günü buyurduğu sözləri eşidən hər bir müsəlman kişi ayağa qalxsın!» (Bu sözü eşidənlərin arasından) 30 nəfər ayağa qalxdı (digər rəvayətə görə: camaatın əksəriyyəti ayağa qalxdı) və həqiqətən o gün (Ğədir-Xumda) Allah Rəsulunun (s) Əli ibn Əbi Talibin əlini qaldıraraq xalqa xitabən belə buyurduğuna şahidlik etdilər: «Siz bilirsiniz ki, mən möminlərə onların özlərindən daha yaxınam?» Camaat: «Bəli, ey Allahın Rəsulu (s)» - dedilər. Sonra Allah Rəsulu (s) buyurdu: «Mən hər kimin mövlasıyamsa, bu da onun mövlasıdır. İlahi, Əlinin dostu ilə dost, düşməni ilə düşmən ol!» (Əbu ət-Tufəyl) dedi: Mən oradan qəlbimdə narahatlıqla ayrıldım. Sonra Zeyd b. Ərqəm ilə rastlaşdım və ona dedim: «Mən Əlinin bu cür, bu cür dediyini eşitdim.» Zeyd b. Ərqəm dedi: «Orada eşitdiklərini inkar etmə! Çünki mən (sənin eşitdiklərini) Allah Rəsulundan (s) onun (Əlinin) barəsində dediyini eşitmişəm.»
Bu rəvayəti Əhməd (4/370), İbn Hibban «əs-Səhih»ində (2205 – Məvarid əz-zəman), İbn Əbi Asim (1367 və 1368), ət-Təbərani (4968), əl-Ziya «əl-Muxtarə»də (№527) təxric etmişdirlər.
Mən deyirəm: «Sənədi əl-Buxarinin şərtlərinə əsasən səhihdir.» əl-Heysəmi «əl-Məcmə əz-Zəvaid»də (9/104) dedi: «Əhməd rəvayət etmişdir, Fətr b. Xəlifədən başqa digər bütün raviləri əs-Səhihin raviləridir, o (Fətr) isə siqadır.»
Həmçinin müvafiq olaraq Sələmə b. Kuheyl dedi: eşitdim Əbu ət-Tufeyl Əbi Sərihə və ya Zeyd b. Ərqəmdən (şəkk Şubə adlı ravidəndir), o da Peyğəmbərdən (s.ə.s) müxtəsər olaraq rəvayət etdi: «Mən hər kimin mövlasıyamsa, Əli də onun mövlasıdır.» ət-Tirmizi təxric etmiş (2/298) və demişdir: «Hədis həsən səhihdir.»
Mən deyirəm: «Sənədi əl-Buxari və Müslimin şərtlərinə əsasən səhihdir.»
....................................
Abdullah b. Əhməd «Zəvaid ali əl-Müsnəd»də (1/118) Əbi İshaq Səid bin Vəhəb və Zeyd bin Yəsadan rəvayət edib ki, onlar dedilər: Əli Rəhbədə camaatı Allaha and verdi ki, kim Allah Rəsulunun (s) Ğədir-Xumda onun haqqımda buyurduğunu eşidibsə ayağa qalxsın və şahidlik etsin!» Bu zaman altı nəfər Səid b. Vəhəbin və altı nəfər də Zeyd bin Yəsanın yanında oturanlardan ayağa qalxdılar və şahidlik etdilər...
Dördüncü hədisin təriqi də ikinci və üçüncü kimidir. Onun sənədi həsəndir. əl-Bəzzar da onu kamil şəkildə nəql etmişdir.
Bu rəvayət üçün alimlərin böyüklərindən nəql edilmiş olan bir çox sənədlər var. Onlardan əl-Heysəmi, «Məcmə əz-zəvaid»də (9/103-108)
Mən də bacardığım qədər rəvayətin sənədlərini təhqiq etdikdən sonra sənədinin səhihliyinə yəqin etdiklərimi qeyd etdim. Yoxsa bu rəvayətin sənədi çoxdur. İbn Uqdə də bir kitabında bunları (sənədləri) ayrıca nəql edib.
Hafiz İbn Həcər əl-Əsqəlani deyir: «Nəql olunan rəvayətlərin bəziləri səhih, bəziləri isə həsəndir.»
Xülasə, bu hədis hər iki bölümü (1. Mən hər kimin mövlasıyamsa....., 2. Allahım, ona dost olana dost ol, ......) ilə səhihdir. Birinci hissəsi isə Allah Rəsulundan (s) mütəvatir şəkildə nəql edilmişdir. Necə ki, rəvayətin sənədlərində təhqiqat aparanlar üçün bu çox açıq bir mətləbdir. Mən də onu kifayət qədər zikr etdim.
....................................
(Əvvəlkilərə işarə edərək) Elə ki bunları bildin, (bunu da bil ki,) o, (ibn Teymiyyə) hədisin səhihliyini bəyan etmək və hədis barədə olan kəlamları araşdırmağın müdafiəçisi olub. (Lakin) mən Şeyxul-İslam İbn Teymiyyənin hədisin birinci qismini zəif, ikinci qismini isə yalan! saydığını gördüm. Fikrimcə, onun (İbn Teymiyyənin) bu mübaliğəsinin (şişirtməsinin) arxasındakı səbəb onun bəzi hədislərin digər sənədlərini toplayıb diqqətlə araşdırmadan zəifliyi barədə tələsik qərar verməsidir.
Nasiruddin əl-Albani, Silsilə əhədis əs-səhihə, c.4, s.330-344, h.1750; Məktəbə əl-Maarif, ər-Riyad, 1415/1995
Onlayn mənbə 1: shamela.ws
Onlayn mənbə 2: rewayat2.com
Fotoşəkil: Nasiruddin əl-Albani, Silsilə əhədis əs-səhihə, c.4, s.330-344, h.1750; Məktəbə əl-Maarif, ər-Riyad, 1415/1995
Kitabı yükləmək üçün: ÜNVAN